Vijf jaar geleden verhuisde de Vrouwenopvang van het Martinikerkhof naar de nieuwbouw in de Piet Fransenlaan.
De geschiedenis van de Vrouwenopvang gaat heel lang terug, naar het jaar 1847 zelfs, wanneer er een Toevluchtsoord wordt gevestigd in de St. Jansstraat. Het heet “Gesticht voor Pleegzusters en Toevluchtsoord voor verwaarloosden”, wat in 1859 wordt vervangen door “Gesticht voor Pleegzusters en Toevluchtsoord voor meisjes.” In 1912 verhuist het Toevluchtsoord naar Martinikerkhof 11. Het heeft als doelstelling het verplegen van zieken én het opvangen van verwaarloosde en minderjarige meisjes. Later, vanaf ongeveer de jaren vijftig, verdwijnt deze opvang naar de achtergrond en wordt de focus verlegd naar moeder-en-kind-opvang. In 1956 wordt de afdeling voor ongehuwde – en aanstaande – moeders geopend. Hun kinderen worden veelal in de kraamkliniek Huize Tavernier en later in het Academisch Ziekenhuis geboren. Moeders die hun kind willen afstaan, hebben te maken met een wettelijk verplichte bedenktijd. In deze periode wordt het kind zolang op ‘neutraal terrein’ verzorgd. Ook bij het Toevluchtsoord is een afdeling voor dergelijke afstandsbaby’s.
In 1973 verbreedt het Toevluchtsoord haar doelgroep. Het taboe rondom ongehuwd moederschap is langzamerhand afgenomen – er zijn zelfs ‘bommoeders’ – en opvang voor deze vrouwen is steeds minder vaak nodig. De groep moeders in acute noodsituaties is echter gegroeid. Dit zijn de vrouwen die te maken hebben met (de dreiging van) mishandeling in de huiselijke situatie. Deze vrouwen kunnen vanaf dan ook in het Toevluchtsoord terecht en vanaf de jaren tachtig richt het Toevluchtsoord zich exclusief op de opvang van deze vrouwen. In de volksmond wordt het vaak ‘Blijf van mijn lijf huis’ genoemd. De officiële naam is nu Vrouwenopvang.
Bij de verhuizing naar de Oosterparkwijk heette het pand nog Het Kopland, maar sinds 2021 heet het Wender. Het staat voor draaien, keren, wenden. En het staat symbool voor vrouwen die op een keerpunt in hun leven staan. Het huidige motto is kort en krachtig: “De vrouwenopvang is er voor vrouwen en hun kinderen voor wie het thuis niet meer veilig is.”
Op de uitnodiging om op 24 november het 5-jarig bestaan van de Vrouwenopvang te vieren stond: U kunt kennismaken met de makers en gebruikers van het pand en ons mooie pand bekijken.
Maar het hele pand bekijken kan natuurlijk niet! Op de begane grond bevinden zich kantoorruimtes en enkele zaaltjes en een kantine. Op de eerste verdieping de crisisopvang met 16 appartementen. Vrouwen en kinderen kunnen na de crisisopvang doorstromen naar een van de 22 appartementen op de tweede en derde verdieping. Deze appartementen hebben een aparte ingang met adressen en brievenbussen. Sinds vorig jaar zijn huisdieren ook welkom.
Om aan te geven dat je niet makkelijk het gebouw binnenkomt denk ik terug aan die zondagochtend enkele jaren geleden toen ik met verbijstering naar de glazen voordeur keek, waar iemand zich met een zware moker toegang had willen verschaffen. Dat was ‘m niet gelukt, wel een drietal cirkelvormige beschadigingen. Gewapend of wellicht kogelvrij glas dus!
Ik had Manager Vrouwenopvang Paulien Sissingh bij een bijeenkomst ontmoet; we raakten aan de praat en ze vroeg me om bij het voorbereidende team voor de open ochtend op 24 november aan te schuiven, als een soort verbinding met de wijk. Deze verbinding is er nauwelijks, en dat is logisch met zo’n zwaarbeveiligd gebouw!
Ik denk dat de meeste Oosterparkers het als een gewoon wooncomplex zien, en niet weten wat het in werkelijkheid is. Voor de ontoegankelijkheid van het pand benaderde ik een bevriende filmer, en samen maakten we een filmpje waarbij de camera het pand binnengaat en vervolgens alle ruimtes, verdiepingen en dergelijke laat zien. Van een bewoonster in de crisisopvang mochten we haar appartement filmen.
Dit filmpje draaide op die open ochtend continu in een apart zaaltje.
Voor de uitnodigingen selecteerde ik zo’n 70 mailadressen, waarin ik naar eer en geweten een goede afspiegeling van de wijk zag. De uitnodigingen werden vervolgens blind verstuurd. Dat leidde op die ochtend enkele keren tot een grappig: ”Ha Frans, jij ook hier?”
Mijn foto van het pand, die de uitnodiging sierde, was geprint op de mini tompoesjes, die werden geserveerd.
Het ontwerp van het pand was destijds ontstaan in nauwe samenwerking tussen Nijestee, de architecten Emiel Noordhuis en Olaf Janson, de interieurarchitect Co Wolfs en medewerkers van de opvang. Alle ervaringen uit de jaren van Martinikerkhof 11 en alle wensen voor de toekomst werden gedeeld met de architecten.
“Hoe ontwerp je een gebouw met een gesloten programma, waar het gevoel van veiligheid en geborgenheid samengaat met een open en uitnodigende uitstraling van een woongebouw?”
“Hoe organiseer je een optimale zonering en routing voor de verschillende gebruikers met het oog op een helder en veilig gebruik van het gebouw?”
“Hoe creëren we een efficiënte inrichting én ruimtelijke kwaliteit voor de hoofdentree, kind-hulp, crisisunits en appartementen in het gebouw?”
Dit leidde toen tot een ingewik-kelde puzzel om tot een goed en functioneel ontwerp te komen.
In de vorm van een panelgesprek, waarbij het publiek ook vragen kon stellen, stond deze ochtend de hamvraag centraal: in hoeverre was men erin geslaagd om deze doelstellingen te verwezenlijken? Hoe bevalt het pand in de praktijk?
Paulien Sissingh deed het openingswoord, waarna gespreksleider Albert Kuiperij alles in goede banen leidde. Aanwezig waren architecten Emiel Noordhuis en Olaf Janson, binnenhuisarchitect Co Wolfs, ex-bewoonster Lolkje Boersma en Joke van Delden en Victor Weisenbach van Nijestee.
De vragen en antwoorden waren zeer boeiend en ook heel leerzaam! Sommige dingen pakten toch iets anders uit; bij de appartementen bijvoorbeeld kon de vrijheid ook een gevaar vormen, maar in grote lijnen voldeed het bij iedereen aan de verwachtingen. Lolkje, die héél positief was over haar verblijf, beantwoordde de soms best wel persoonlijke vragen openhartig, en maakte voor mij deze ochtend heel waardevol, want het pand was toch uiteindelijk voor haar en alle andere vrouwen ontworpen!
