Misschien zijn ze u wel eens opgevallen, bij een wandeling door de Folkingestraat. Stolpersteine oftewel struikelstenen. Vierkante stenen, waarop een klein messing plaatje is bevestigd dat mogelijk in de loop van de tijd wat dof is geworden. De plaatjes dringen zich niet op. Je loopt er gemakkelijk aan voorbij. Maar wie er oog voor heeft, leest de naam en de geboorte- en sterfdatum van hen die tijdens de tweede wereldoorlog zijn vermoord. Deze Stolpersteine zijn aangebracht in het trottoir voor het huis waar de slachtoffers woonden voor ze werden weggevoerd.
De Duitse kunstenaar Gunter Demnig heeft in 1992 het initiatief genomen tot het leggen van deze Stolpersteine. ‘Stolpern’ is Duits voor ‘struikelen’. Het was niet zijn bedoeling dat passanten letterlijk over de stenen zouden struikelen, maar wel dat ze in het voorbijgaan de messingplaatjes zouden zien – en daarmee een ogenblik stil zouden staan bij het lot van de slachtoffers van het naziregime, ook al was het maar even, voor een kort moment. In de Thora, het heilige boek van de Joden, is een de spreuk te vinden die het achterliggende gedachte goed samenvat. “Een mens is pas vergeten als zijn naam is vergeten.” En iedere naam is een individu, ieder plaatje kent zijn verhaal en ieder verhaal is een tragedie.
Voor de oorlog was de Folkingestraat de Jodenbuurt van Groningen. Van de honderden mannen, vrouwen en kinderen die er destijds woonden, heeft het overgrote deel de oorlog niet overleefd. De stenen herinneren aan hun lot. “Maar Stolpersteine zijn niet alleen voor Joden bedoeld”, benadrukken Philip Kluin en Douwe van der Bijl, tijdens het gesprek dat ik met hen had. “maar voor alle slachtoffers van het naziregime, dus ook voor Sinti, Roma, homoseksuelen, Jehova’s getuigen en verzetsstrijders die tijdens de oorlog het leven hebben gelaten.”
De stichting
Inmiddels zijn er over heel Europa, van Spanje tot Noorwegen, van Frankrijk tot het westelijk deel van Rusland, 100.000 stenen gelegd, waarvan 11.000 in Nederland. In Groningen zijn bewoners van de Schilderswijk (Kraneweg en Jan Steenstraat en omgeving) bijzonder actief geweest. Bij 84 adressen – waar in totaal 263 mensen woonden – bevinden zich nu Stolpersteine. Elders in de gemeente, zoals in Haren, zijn eveneens dergelijke initiatieven ontplooid. Om de initiatieven te coördineren, is eind 2021 de stichting Stolpersteine Groningen opgericht. “Doel is mensen te helpen die een steen willen plaatsen,” legt Philip Kluin, de voorzitter van de stichting, uit. “Het voorstel kan uitgaan van de huidige bewoners van het pand of van nazaten van de slachtoffers of van wie zich op de een of andere manier betrokken voelt. We wijzen hen de weg richting gemeente, richting de archieven en helpen een handje mee wanneer iemand digitaal wat minder vaardig is. ‘Oorlogsbronnen’ is een website waarop veel informatie te vinden is. De stichting doet zelf geen voorstellen. We faciliteren alleen.”
“De mensen in de buurt weten zelf het beste waar de steen geplaatst kan worden,” vult Douwe van der Bijl aan. Hij is adviseur van de stichting. “In het trottoir voor het huis, uiteraard, maar bijvoorbeeld niet onder een boom. In de herfst verdwijnt de steen onder de bladeren. En ook niet op een plek waar altijd veel fietsen worden neergezet. En evenmin op een plaats waar honden hun behoeftes doen. De Stolpersteine worden met de hand gemaakt, voor de Benelux door Alexander Stukenberg uit Amsterdam. De onthulling is de ene keer heel sober, de andere keer vindt er een ceremonie plaats, waarbij veel mensen aanwezig zijn. Het is aan de betrokkenen wat ze willen.”
Lijsten
Auteur Jochem van Gelder heeft ruim dertig jaar geleden de razzialijsten opgespoord, die de Duitsers hanteerden bij het oppakken van Joden in Groningen. Met hun namen, geboortedata, beroepen en adressen – keurig op alfabetische volgorde. Hij heeft deze lijsten opgenomen in zijn boek ‘Terug van weggeweest’ dat in 1993 is verschenen. Uit dit overzicht valt af te leiden dat er aan het begin van de oorlog een kleine 200 Joden in de Oosterparkwijk woonden. De meesten van hen zijn vermoord. Tijdens de oorlog zijn er in onze wijk meer slachtoffers gevallen. Zo is bekend dat er verzetsstrijders zijn gefusilleerd of in een kamp omgekomen. Ook zij mogen niet vergeten worden.
“Het zou prachtig zijn wanneer mensen uit de Oosterparkwijk zich zouden willen inzetten voor het plaatsen van stenen voor al die mensen die door de nazi’s zijn omgebracht”, aldus Philip. “Zoals gebeurd is in de Schilderswijk. Wij zijn hen graag behulpzaam bij het werk dat hierbij komt kijken. Wij kennen de wegen.”
De familie Duitscher
Tot nu toe liggen op één plek in de Oosterparkwijk Stolpersteine. Voor een huis in de Jan Hissink Janssenstraat attenderen messing plaatjes de voorbijganger erop dat hier ruim tachtig jaar geleden de familie Duitscher woonde. Vader Abraham, moeder Carolina, dochter Johanna en zoon Samuel. Ze zijn alle vier op 21 mei 1943 in Sobibor vermoord.
Wie interesse heeft om mee te denken over het plaatsen van Stolpersteine in de Oosterparkwijk, kan contact opnemen met Douwe van der Bijl. Email: douwevdbijl@gmail.com Ook kunt u contact met de stichting opnemen. Email: info@stolpersteinegroningen.nl Daarnaast bestaat de mogelijkheid de website van de stichting te bezoeken: www.stolpersteinegroningen.nl
