Over het algemeen wordt limonadesiroop, die aangelengd wordt met water, ranja genoemd.
Ranja is ook bekend van het liedje ‘Sophietje’ van Johnny Lion uit 1965.
Zij dronk Ranja met een rietje,
mijn Sophietje
Op een Amsterdams terras …
Vrij onbekend is dat ‘Ranja’ een merknaam is en geen soortnaam, en dat het ontwikkeld werd in Groningen, in onze (latere) Oosterparkwijk!
Even een stukje geschiedenis: Calmer Polak kwam in 1866 vanuit Wildervank naar Groningen om op Rademarkt nr. 6 te gaan handelen in ‘koloniale waren’ en er likeuren te stoken. Omdat zijn neef Abraham Polak puddingpoeder in de Puddingfabriek in de Viaductstraat ging produceren, werd de eerste in de volksmond de ‘natte’ en de laatste de ‘droge’ Polak genoemd.
In 1894, het bedrijf was inmiddels verhuisd naar Oosterstraat 60, begon Calmer met de productie van advocaat en vier jaar later met het succesvolle ‘Kroonkwast’.
Calmers zoon en opvolger David verplaatste het bedrijf dat voluit C. Polak en zoon, en in de volksmond C.P. heet, in 1907 naar de Singelweg, de latere Petrus Campersingel. Vanaf het vroegere Damsterdiep waren er enkele landweggetjes, die naar het noorden liepen (de huidige Zaagmulders- en Oliemuldersweg), en de latere Singelweg langs de stadsgracht (rond de stadswallen). Delen van de oude stadsgracht zijn nog herkenbaar in de Wetering die het huidige UMCG-terrein begrenst. Enkele tientallen meters rechts van de ingang van het Typografengasthuis uit 1903 bevindt zich een vrijstaand herenhuis, waar de C.P. fabriek haar kantoor hield. En aan de rechterkant van dit pand vinden we nu de entree naar een apart stukje Oosterparkwijk, waar ooit de C.P. fabriek stond, grenzend aan het Typografengasthuis. Een kennis van me woont daar en als ik bij haar ben, voelt het alsof ik in een soort geheime wereld vertoef; het is er stil en er zijn nauwelijks Oosterparkse herkenningspunten, afgezien van de achterzijde van de huisjes van het Gasthuis.
Tijdens de Jaarbeurs van 1920 in Utrecht maakte het publiek voor het eerst kennis met het drankje, dat toen gepresenteerd werd onder de naam Ranja-C.P. en dat in 1921 in productie ging. Het woord ranja verwijst naar het Spaanse woord voor sinaasappel: naranja. De Gro-ningse sinaasappelsiroop werd een doorslaand succes. Al snel bracht Polak verschillende varianten op de markt, waar-onder Rojo (met de smaak van bosvruchten), Risso(citroen), Cerisso (kersen) en Grefita (grapefruit). En al in de jaren twintig verscheen er ook allerlei merchandise. Via Ranja-glazen, Ranja-rietjes, roerstaafjes, dienbladen en servetten werd de naam Ranja steeds meer een begrip.
Op posters en in dagblad-reclames was steeds een opvallend mannetje te zien met een hoofd als een sinaasappel en een citruspers als hoed: Ranja Rienes. Natuurlijk prees dit altijd vrolijke mannetje Ranja op allerlei manieren aan. Het Groninger bedrijf groeide mede door de goede reclamestrategie uiteindelijk uit tot de grootste drankenproducent van Noord-Nederland van voor de oorlog. Het was een distilleerderij, likeurstokerij, limonade- en extracten fabriek.
C.P. werd voor een groot deel gerund door Nederlanders met een joodse achtergrond. David Polak legde zijn functie eind 1931 neer en week nog voor de oorlog met zijn vrouw uit naar Palo Alto in Californië. Een groot deel van zijn familie kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven. Polak’s joodse opvolger, Herman Sanders, werd eind 1940 door de Duitse bezetter tot aftreden gedwongen. Hierna kreeg een zogenoemde Verwalter, een Duitse bewindvoerder, het voor het zeggen. Kort na diens aantreden verwoestte een brand het grootste deel van het bedrijf, dat daarna nooit meer helemaal tot bloei kwam. De naam Ranja leeft echter tot op de dag van vandaag voort.
Vanaf 1956 veranderde het bedrijf wezenlijk. Doordat de overheid het gebruik van bepaalde kleurstoffen verbood, kreeg de CP Ranja een klap en werd er gezocht naar een nieuw product. De Rotterdamse d’ Oranjeboom nam het bedrijf over en er volgde een splitsing in CP en de Noord-Nederlandse Bottelmij. De laatste begon in november 1957 met de productie van Coca-Cola.
In 1967 werd een nieuw bedrijfspand in gebruik genomen aan de Bornholmstraat. Het volgende jaar volgde een nieuwe bedrijfsovername door de Engelse Allied Breweries, dat SKOL Nederland vormde. Het complex aan de Petrus Campersingel bleef nog in gebruik tot november 1974. Na de sloop werd er in 1977-’78 het eerdergenoemde mini wijkje gebouwd.
In 1984-’85 hield de fris-drankproductie aan de Bornholmstraat ook op. En daarmee kwam een einde aan de Groningse geschiedenis van het bedrijf dat landelijk naam maakte met Ranja.
De merknaam Ranja is daarna overgegaan naar diverse partijen.
In 2017 verschenen er in de Oosterparkwijk op de billboards reclames: Ranja is terug! Dat werd geen succes.
In 2019 werd de naam gekocht door Heineken-dochter Vrumona.
Omdat ik ook de limonadesiropen van Hooghoudt ken, die ik vroeger altijd in huis had, ging ik op zoek naar de geschiedenis van deze concurrent. En dit vond ik op de website van Hooghoudt:
‘Hooghoudt limonadesiropen zijn echte meesterwerken. In 1922 werd de eerste siroop gemaakt: Ludolf Hooghoudt ving de lekkerste smaken en geuren uit fruitschillen in zijn siroop. Zijn broer, Syne Hooghoudt, proefde direct dat daar markt voor zou zijn. Hij werd de drijvende kracht achter de ontwikkeling van limonadesmaken. Die originele receptuur en jarenlange familietraditie gebruiken we nog steeds. Meer dan een eeuw kennis en liefde? Dat proef je in al onze limonadesiropen!’
‘Hooghoudt limonadesiropen kent zes verschillende smaken. Het begon met een experiment met sinaasappelschillen, wat de Valencia opleverde. Nog altijd gebruiken we sinaasappelolie voor de Valencia uit 1922’.
Dat was dus maar een jaar later dan de C.P. Ranja! En Hooghoudt kon uiteraard niet de naam Ranja gebruiken.
Naast de Valencia (sinaasappel), zijn er ook nu nog steeds de Grenadine (granaatappel), de
Citroen, de Reine Claude (pruim), de Bosvruchten en de Aardbeien te koop.
Tot slot: de BO (Bewonersorganisatie Oosterpark) biedt onderdak aan een Limonade-kabouter!
Een ventje met een slangetje in z’n buik, waaruit voor kinderen altijd gratis een bekertje limonade te tappen valt. Deze kabouter zie je veelal bij activiteiten in de wijk waar kinderen op af komen, zoals het Lentefestival en bijvoorbeeld ook het feest voor het 100-jarige bestaan van Ons Belang, dat ruim een maand geleden plaatsvond.
