Op de tentoonstelling is een schilderij te zien van een jonge, donkere vrouw uit een ver tropisch land. Ze houdt een vis boven haar hoofd die ze zojuist heeft gevangen. Ze straalt – zij en haar gezin hebben vandaag te eten. Wynanda Codfried houdt ons met dit werk – dat ze ‘Dankbaarheid’ heeft genoemd – een spiegel voor. Voor mensen in het westen is het vanzelfsprekend dat de supermarkten altijd goed gevuld zijn en dat we daar dagelijks onze boodschappen kunnen doen. Voor veel mensen in ontwikkelingslanden ligt dat anders. Voor hen is het iedere dag weer de vraag of er voldoende te eten is voor iedereen.
Groningen
Wynanda is in 1947 in Parama-ribo geboren, de hoofdstad van Suriname. In oktober 1969 is ze naar Nederland verhuisd, naar Groningen om precies te zijn, om aan de ASKA maatschappelijk werk te gaan studeren. Haar moeder had haar dringend geadviseerd voor Groningen te kiezen. Daar woonde namelijk een broer van haar. Hij kon een oogje op zijn zuster houden en haar beschermen tegen de gevaren van de stad.
Na haar afstuderen, is Wynanda in Groningen blijven wonen. Ze ging er aan de slag als maatschappelijk werkster. Dit werk deed ze met veel passie. Haar leidinggevende drukte haar regelmatig op het hart zich professioneler op te stellen en meer afstand tot haar cliënten te bewaren, maar zo zit ze niet in elkaar. Ze voelde zich zeer betrokken bij haar cliënten, die soms ernstig getraumatiseerd waren, bijvoorbeeld door wat hun tijdens de tweede wereldoorlog was overkomen. Ze sprak met vrouwen die de Duitse concentratiekampen hadden overleefd of, in Nederlands Indië, de Jappenkampen. Ook had ze contact met vluchtelingen uit Chili die de dictatuur van Pinochet waren ontvlucht. Ze beheerst de Spaanse taal, dat scheelde natuurlijk. Maar ook een Poolse vrouw die Duits noch Engels spraak, heeft ze goed kunnen helpen. Wynanda heeft een groot inlevingsvermogen.
De keerzijde was dat ze soms erg veel problematiek op haar bordje kreeg. Op de tentoonstelling hangt een schilderij, getiteld ‘Overvraagd’. Hierop is een vrouw te zien die te water is geraakt. In haar armen houdt ze een bos rozen vast. Twee personen zijn haar nagesprongen en zwemmen naar haar toe. Ze wordt gered. Maar er bewegen zich ook vissen om haar heen en een haai. Wie zou Wynanda met die haai bedoelen?
Boodschap
Haar schilderijen hebben vaak een boodschap. Neem het werk ‘Keurslijf’. Een reeks eendere, witte schimmen staan naast elkaar opgesteld. Boven hen, in de lucht, is een draak afgebeeld, er is vuur te zien en de ogen van God. De moraal: als mensen te veel met regels te maken krijgen, worden ze beperkt in hun doen en laten en kunnen ze op den duur geen kant meer op.
Voorbeelden
Zolang Wynanda zich kan herinneren heeft ze getekend – als kind in schoolschriften en in agenda’s, tot groot ongenoegen van haar schooljuffrouw: de schriftjes waren bedoeld om sommen te maken en netjes te leren schrijven en niet om in te tekenen. Maar ze liet zich niet weerhouden en ging er ijverig mee door. Wynanda is autodidact. Ze heeft geen kunstopleiding genoten. Ik weer niet of dat er wat mee te maken heeft, maar haar werk maakt een wat naïeve indruk – in de goede betekenis van het woord. Iemand heeft eens gesproken van ‘een primitieve kracht’. Wel heeft ze cursussen gevolgd bij Liesbeth Hovenkamp, de lerares en kunstenares die helaas een paar jaar geleden overleden is. Liesbeth gaf haar cursisten vaak de opdracht werken van grote meesters na te schilderen. Wynanda deed wat haar gevraagd werd, maar ze gaf haar eigen interpretatie aan deze topstukken uit de westerse kunstgeschiedenis, haar eigen ‘Schwung’, zoals ze het zelf noemt. Op de tentoonstelling hangen hiervan verschillende voorbeelden. Het meest herken-baar is ‘Het terras bij nacht’ van Vincent van Gogh. Maar ook heeft ze Van Goghs ‘De zaaier’ nageschilderd, en werken van Chagall, Gauguin en Cézanne (‘de baadsters’). Overigens is de stelling verdedigbaar dat Wynanda hen niet zozeer heeft nageschilderd, maar door hen geïnspireerd is.
Een paar jaar geleden vond er een spectaculaire kunstroof plaats in de Kunsthal in Rotterdam. Hierbij werden zeven schilderijen ontvreemd. Uit angst voor ontdekking hebben de daders ze naderhand verbrand. Het verhaal doet de ronde dat de moeder van een van hen het heeft gedaan. Moederliefde kan ver gaan. Hoe dan ook – de werken moeten als verloren worden beschouwd. Wynanda heeft er eentje nageschilderd – het gezicht van een vrouw, van de hand van Lucian Freud, kleinzoon van de befaamde psychoanalyticus. Een vrouw met gesloten ogen en zachte lippen. Het schilderij sprak haar bijzonder aan omdat de vrouw haar deed denken aan de partner van haar broer.
Vogels
Wynanda schildert voornamelijk figuratieve voorstellingen. En wanneer een werk naar abstractie neigt, zoals bij ‘de vogels’, weergegeven in fel oranje kleuren, zijn in de abstracte vormen nog beelden uit de werkelijkheid te herkennen: als je goed kijkt, ontdek je drie boven elkaar vliegende vogels. Wynanda houdt van vogels. Zie het schilderij waarop een vrouw is afgebeeld met papegaaien op een tak, geschilderd tegen een prachtige, diepblauwe achtergrond. Een werk om vrolijk van te worden.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Centaur
Wynanda werkt op klein formaat. Hierdoor is het mogelijk op de tentoonstelling veel schilderijen van haar te tonen, in totaal dertig stuks. Een van die kleine werken stelt een centaur voor. Een centaur is een fantasiewezen uit de Griekse mythologie, dat het onderlichaam van een paard heeft en het bovenlichaam en het hoofd van een man. Ook hierbij heeft ze haar eigen Schwung aan het onderwerp gegeven. Ze heeft het omgedraaid. Wynanda’s centaur heeft het onderlichaam van een man en het hoofd van een paard.
Elisabeth
De vrouw is een belangrijke thema in haar werk. Vrouwen zorgen voor warmte en gezelligheid in het gezin. En slaafgemaakte vrouwen hebben, zo benadrukt ze, na de afschaffing van de slavernij een belangrijke rol hebben gespeeld bij het opbouwen van een nieuw bestaan voor hun familie. Eén vrouw in het bijzonder is belangrijk voor haar: Elisabeth von Thüringen, een heilige die leefde in de dertiende eeuw. Wynanda draagt haar naam. Voluit heet ze Wynanda Antoinette Elisabeth Codfried.
Elisabeth von Thüringen was de dochter van koning Andreas II van Hongarije en Gertrud von Andech. Ze was dus van hoge afkomst. Zoals in die tijd in vorstelijke kringen te doen gebruikelijk was, werden huwelijken niet uit liefde gesloten, maar op basis van economische en politieke belangen. En dit werd door de omgeving al vroeg in het leven van de vorstelijke kinderen bekokstoofd. Zo ook bij Elisabeth. Op vierjarige leeftijd verloofde ze zich met Ludwig IV von Thüringen en tien jaar later trouwde ze met hem. Heel lang heeft het huwelijk niet geduurd. Ludwig stierf in 1227 tijdens een kruistocht, die hij ondernam met keizer Frederik II, aan de pest. Elisabeth was toen 20 jaar oud.
En nu het verhaal waar het om gaat. De legende vertelt dat Elisabeth, toen het land getroffen werd door een hongersnood, iedere dag broden naar arme mensen bracht. Ze deed dit in het geheim want haar familie had haar dit verboden. En toen ze op een dag betrapt werd, volgens de ene overlevering door haar man, volgens de andere door haar schoonvader, gebeurde het wonder: de broden die ze in haar schort droeg, waren veranderd in rozen. Elisabeth wordt daarom ook wel ‘Elisabeth met de rozen’ genoemd. Later werd ze heilig verklaard. En ze geldt sindsdien als de patrones van mensen die aan liefdadigheid doen. Ook is ze de beschermheilige van verpleegkundigen en van zieken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er tal van ziekenhuizen naar haar zijn genoemd. In onder meer Utrecht, Leiden en Arnhem is er een Sint Elisabeth Gasthuis te vinden.
Wynanda voelt zich bijzonder door deze heilige aangesproken. Rozen hebben daarom een speciale betekenis voor haar. Op de tentoonstelling hangt een schilderij waarop alleen maar rozen zijn te zien, tientallen rozen, die het gehele beeldvlak vullen. En ook op het eerder genoemde werk ‘Overvraagd’ zijn rozen afgebeeld. De vrouw die te water is geraakt en dreigt te verdrinken, draagt een bos rozen in haar armen. De rozen waar ze zich aan vastklampt. De rozen die haar steun en troost geven in moeilijke tijden.
In het wijkcentrum ‘bij Van Houten’ is tot begin juni een dubbeltentoonstelling te zien. Het werk van Wynanda Codfried wordt getoond naast foto’s uit het oeuvre van Frans Geubel. Adres: Oliemuldersweg 47.